қарақ-шырақ (қарағым-шырағым)
1қарақаптал — келгір. «Қарақаптал ауруына ұшырағыр» д.м. қарғыс. Ана қ а р а қ а п т а л к е л г і р Болат біреудің уыздай қызын масқаралап… (Т.Дәуренбеков, Сүмбіле, 56) …
2шырағдан — (Жамб.: Шу, Мер., Сар., Жуа.; Жезқ., Ағад.; Қарақ.; Павл., Леб.) май шам, шілтерсіз май шам, шырақ. Ш ы р а ғ д а нд ы жақпаса, қараңғы боп кетті (Жамб., Шу) …
3шыра — 1 (Түрікм.: Красн., Ашх., Таш., Мары) керосинмен жанатын шам. Ш ы р а н ы ң шүйшісін (қ.) шағып алма (Түрікм., Мары). Майы таусылып, ш ы р а жағылмай қалды үйге (Түрікм., Таш.). [Түрікменше чыра (Туркм. рус. сл., 1940); қарақ. шыра (Карак. рус.… …
4шырағия — (Орал, Жән.) шырағым, қарағым. Бетім ау, мына Шоқай шатысайын деген бе, ш ы р а ғ и я а у (Қ. Қар., Алт. ізд., 296) …
5шырағымда — ет. Қ а р а ғ ы м шырағым деп айту, айналып толғану. – Қарағымдадық, ш ы р а ғ ы м д а д ы қ, қойдың ба?! Ақылмен бітпеген істің аяғы, міне, өстіп өкінішпен бітеді (Ж.Ахмади, Айтұмар, 93) …
6қарақ — зат. мәнер. Қалқа, шырақ …
7шырақ болу — (Қ орда: Қарм., Жал., Сыр., Арал) көңілдегідей болу, ойлаған жерден шығу, сәті түсу. Бұл жұмыс ш ы р а қ б о лғ а л ы тұр екен Қ орда., Қарм.). Жылдағыға қарағанда бұлар биыл ш ы р а қ б о л д ы Қ орда., Арал) …
8шүтік шыра — (Қарақ.) шынысыз, пияласыз шам …
9жайдақ шыра — (Түрікм.: Красн., Небид., Таш.; Қарақ.) пияласыз керосин шамы, лампасыз шам. Дәлізге ж а й д а қ ш ы р а жағып қойың (Түрікм., Таш.) …
10ағары — (Қарақ.) азырақ, аз ғана. Қасқалдаққа бір а ғ а р ы май бітсе, қарқылдасып ұшқан көлін танымас (Қарақ.). [Қарақалпақша ағары 67 грамм; түр. асгары өте аз, мардымсыз (Тур. рус. сл., 1977, 67). Сөздің алғашқы төркіні араб сөзі харруба сиымдық… …
