хъуыры кæнын
1ХЪУЫРЫ ЦЪАР ИВАЗЫН — тж. ХЪУЫРЫ ЦЪАРÆЙ ЛÆГЪСТÆ КÆНЫН Искæмæн тынг лæгъстæ кæнын. Йæ хъуыры цъар ивæзта. Шоферæн лæгъстæ кодта, цæмæй йæ аластаид. (СИ. 1964, 147.) «Фæлтау уын бафиддзынæн цармы аргъ мæхæдæг», – хъуыры цъарæй ныллæгъстæ кодта сылгоймаг. (Гаглойты В.… …
2ХЪУЫРЫ БАДЫН — 1. Искæй дзурын не суадзын. Застревать в горле. Нæлгоймæгтæ сæ тымбыл къухтæ тылдтой, афтæмæй æртхъирæнтæ кодтой, фæлæ иу обкомы инструктор сæ хъуыры фæбадт. (Ф. 1989, 11.) Фæндыд æй... йæ ныхас куы бахъардтаид Хъаджемæ æмæ... хæрз чысыл... куы… …
3ХЪУЫРЫ ИРВÆЗЫН — Исты быны хæрд, быны стъæрд бакæнын. Мæ хъуг мæ дыгæрдыг кæй хъуыры аирвæзтысты, хъугæй, фысæй уый амæттаг фæуæд. (Гуыцмæзты М. Æртындæсæм хъыбыл.) …
4ФÆНДТÆ ХЪУЫРЫ БАДЫН — Фæндондзинад кæронмæ нæ сæххæст кæнын, цы фæндыдæуыд, уый кæронмæ нæ бантысын. Йæ фæндтæ йæ хъуыры фæбадтысты, Горæтгæрон районæй цыппар тоннæйы картоф чи фæцæйласта, уымæн – Шейхмагометовæн дæр (Р. 1990, 104.) …
5ЦАРДÆЙ БУХЪ-БУХЪ КÆНЫН — тж. ЦАРДÆЙ БУХЪХЪЫТÆ КÆНЫН Тынг хорз цæрын. Уас фæлдыст мæ куыдз уыцы рæстæгæн, нæ фæндтæ нын нæ хъуыры чи фæбадын кодта, æндæра афонмæ цардæй бухъ бухъ кæниккам. (СИ. 1990, 189.) Цардысты Албегатæ дæр, уæдæ цы, алцæмæй фагджынæй. Цардæй… …
6КЪУХТÆ ДЗЫХЫ АКÆН-АКÆН КÆНЫН — Искæмæй тынг сфæлмæцын. Адæм дзы сæ удхæссæг федтой, сæ хъуыры бадт. Бирæтæ дзы сæ къухтæ сæ дзыхы акæн акæн кодтой. (Ф. 1990. 11.) …
7ÆНÆКАРДÆЙ ÆРГÆВДЫН — Искæй тынг уæззау уавæры дарын, фыдмитæ йын кæнын, искæмæн стыр маст кæнын. Без ножа резать. Хъуыдайнат зыдта... хицæн... гæппæлтæ хуымгæндæн скъахдзысты æмæ йæ уый æнæкард æргæвст кодта. (Чермен. Мæсгуытæ дзурынц.) Бегызæ та æфхæрд, рыст зæрдæ… …
8КОМ НÆ ДÆТТЫН — Нæ разы кæнын. Хæдхæцæг æфсæдтæн ком чи нæ ратта, уый нæхæдæг бындзарæй акалдтам. (Ф. 1988, 7.) Чызг фæкъæйных... йæ хъуыры цъар ивазгæ, лæгъстæ кæны æмæ кæуы, ницæмæуал ком дæтты. (Биазырты Д. Фаззæттæ.) …
9МЫСТ КЪÆДЗИЛ ЦÆУЫЛ РАКЪУЫРА, УЫЙ НÆ УЫН — Мæгуыр, гæвзыкк уæвын; ихсыд уын. Уас фæлдыст мæ куыдз уыцы рæстæгæн, нæ фæндтæ нын нæ хъуыры чи фæбадын кодта... ныр нæ хæдзары мыст йæ къæдзил цæуыл ракъуыра, уый дзы нал ис. (СИ 1990.189.) …
