мæ зæрдæ йын æвзæр нæ зæгъы
1РАЦЪОН БИРÆГЪЫ ТАРД ФÆКÆНЫН — тж. РАЦЪОН ЛÆДЖЫ СЫРД ФÆКÆНЫН Æгады сырд кæнын. Рæхджы фæстæмæ рыздæхтысты æмæ аив нæу. Дæу дæр æм куы рбаййафой, уæд мын мæхи дæр рацъон бирæгъы тард фæкæндзысты. (СИ. 1990, 214.) Ацы фразеологизмы истори баст у «КЪОРТЪОХМÆ ФÆЛÆБУРЫНимæ». Иу… …
2СÆГЪЫ СЫКЪАЙЫ БАТЪЫССЫН — Искæуыл уæлбариуæг кæнын, искæй уынгæг кæнын, æнцойад ын нæ дæттын; кæйдæр кæмæндæр куыд фæнды, афтæ йын кæнын. Согнуть в козий рог; согнуть в бараний рог …
3САТАНА — Уæларвон Уастырджи æмæ Донбеттыры чызг Дзерассæйы (Сасанайы) чызг. Райгуырд зæппадзы Уырызмæг æмæ Хæмыцы мард мадæй. Уастырджийы зæрдæмæ Дзерассæ афтæ тынг цыд, æмæ удæгасæй йæ къухы куы нæ бафтыд, уæд æм мардæй зæппадзмæ бацыд. «Нымæтын ехсæй… …
4СОСЛАН — тж. СОЗЫРЫХЪО Нарты кадджыты зындгонддæр, бирæвæрсыгдæр, ныхмæвæрддæр фæлгонцтæй иу. Йæ райгуырдæй йæ мæлæтмæ йæ алы ми дæр, йæ удыхъæд суанг йæ конд æмæ йæ уæлæдарæс дæр диссаг кæмæн сты, ахæм хъæбатыр у Сослан. Йæ хъæбатырдзинад, йæ тых, йæ… …
5ТХОСТ — Хæстонты бардуаг, ирон адæмы тыхгæнджытæй, знæгтæй хъахъхъæнæг бардуаг. Уымæ гæсгæ, фылдæр ауды хæстонтыл, у зын сахаты сæ фæдисон, се ххуысгæнæг. Фынджы хистæр ын æртæ чъирийæ йæ ном аргæйæ фæзæгъы: «Тхосты дзуар, табу дæхицæн! Нæ бæстыл… …
6БАЛСÆДЖЫ ЦАЛХ — тж. МАЛСÆДЖЫ ЦАЛХ, ОЙНОНЫ ЦАЛХ Цавæрдæр хæстон хотых. Балсæджы чызг йæ фыдæн куы радзырдта, Сослан æй кæй бафхæрдта, уый, уæд Балсæг йæ Цалхæн загъта: «Цæугæ æмæ Сосланы амар!» Рарастис гуыргуыргæнгæ Балсæджы Цалх Сосланы марынмæ. Ныхъхъæр кодта… …
7ЦЫКУРАЙЫ ФÆРДЫГ — тж. УРС ФÆРДЫГ Нарты кадджыты 1946 азы рауагъды йæ чиныгаразджытæ амонынц: «Зынаргъ дуры мыггаг. Ам: мард æгас кæныны, цæфтæ дзæбæх кæныны тых кæмæ ис, ахæм фæрдыг. Ома, цы курай, уый дæтты». Кадджыты та кадæг «Сослан Бедухайы куыд æрхаста» йы… …
8АДÆДЗÆ — Ирон адæмон сфæлдыстады Хурæн ис æртæ чызджы Адæдзæ Нарты Уæрхтæнæджы иунæг фырт Сыбæлцы ус, Ацырухс нæрæмон Сосланы цардæмбал æмæ Хорческæ – болатрихи Хæмыцы ус. «Сыбæлц æхсæвы райгуырди, – зæгъы кадæг «Уæрхтæнæджы фырт Нæртон Сыбæлц». – Куы… …
9УЫРЫЗМÆГ — Нарты хистæр Уæрхæджы фаззон фырт Æхсæртæг æмæ Донбеттыры чызг Дзерассæ рæсугъды (Сасанайы) фырт, Нарты номдзыд хистæр, болатрихи Хæмыцы фаззон. Кадджыты Дзерассæ Æхсар æмæ Æхсæртæджы мæрдтæ Уастырджийæн куы баныгæнын кæны, уæд дзы йæхи бафæсвæд… …
10АЙСАНА — Нæртон Уырызмæг æмæ Сатанайы фырт. Кадæг «Уырызмæг æмæ Сырдон» нын зæгъы: «Нартæ æрæмбырд сты æмæ загътой: «Уырызмæг йæхиуыл фæхæцыди æмæ фервæссыди йæхиуыл. Ныр ма уымæн зæнæг куы фæуа, уæд йæ зæнæг дæр сæ фыды хуызæн рахæсдзысты, æмæ ма уæд… …
