керек
81артдайындық — зат. әск. Артилериялық дайындық» деген сөздің қысқарған түрі. Десе керек жасып қалды жұрт мынау, Десе керек діңкілерін құрттым ау. «А р т д а й ы н д ы қ т ы» бір уақытта бітіріп, Сапын түзеп шабуылға шықты жау (І. Есенберлин, Шығ. жин., 10, 40) …
82асасы — қыст. жерг. Асылы, сірә. – Жеңеше, бір ашуыңызды беріңіз! Елміз ғой, бір тентекке әліміз жетуге керек, а с а с ы! (С. Елубай, Ақ боз., 24). – Найсап, ақылмен іс қылуға керек. Оңбассың, а с а с ы! Оңбассың! – деп теріс айналып жүре берді (Бұл да) …
83жалақ — I зат. Терісі сыдырылып, беті ашылып қалған жауыр. Ат мінсе – ж а л а қ, Қатыны салақ болады (С. Мұқанов, Таңд. шығ., 15, 68). Жылқының арқасы ісініп, беті алынады да, ж а л а қ қ а айналады. Ж а л а қ қ а қылшаның күлін себу керек (Х.Арғынбаев,… …
84керексе — мод. Керек етсе, қажетсінсе. Келіншек – жастық, кереметсің ау, керемет! К е р е к с е, пәлі, керемет кімді елемек. Ерекше гүлден нәр алып жүрген көбелек, К е р е к с е болды, тас үй де талқан, не керек (М. Мақатаев, Шолпан, 42). Кім біліпті,… …
85қазаншүлдік — зат. этногр. Екі бала ойнайтын ұлттық ойын. Қ а з а н ш ү л д і к ойнау үшін тегіс жерден бас киіммен бірдей шұқыр (қазан) қазылады. 1 метрдей таяқ, 9 см дей шүлдік керек. Шүлдік ұстаған бала 5 6 м жерден шүлдікті лақтырып, қазанға түсіру керек.… …
86қышқылдылық — зат. Қышқылы күштілік, ашқылтымдық. Өйткені құрамында қ ы ш қ ы л д ы л ы ғ ы, майлылығы бар заттар адамға жақсы таныс болса керек (Ж.Аупбаев, Жанарымда., 6). Өйткені қ ы ш қ ы л д ы л ы ғ ы, майлылығы мол өсімдіктердің өз клеткаларынан жылу… …
87неме — I зат. с ы п а й ы. Еркектік жыныс мүшесі д.м. Атадан алтау тудым деп, Салмақтама н е м е ң д і, Тәңірі тесер төбеңді (Шалкиіз жырау: Нар заман., 31). II Неме керек. Не үшін керек д.м. – Іші кеуек болса ондай басты әспеттеп н е м е к е р е к? –… …
88орайбек — зат. көне. Жалғыз бізбен тіккен кесте түрі. Тағы бір тұтқынды жеткізді. Ұзын етекті, қаусырмалы желбегей, кең сырмалы шапанының о р а й б е к белбеуін бастырта тартқан қыл шылбыр белін қысып, келісіп тұр (Д.Сапаров, Өткен күн., 1976, 11). Демек,… …
89отыр — I … 2. ауыс. Жұмыртқалап кету, тышу. Шіркейіңе керек малдың қотыры, Маса жұрттың жүр мазасын кетіріп. Көк шыбынға жас ет керек жаюлы, Жақсылап бір кету үшін о т ы р ы п (Қ.Мырзалиев, Қорамсақ, 175). II Отырып қалды. Аты болмай, үйден шыға алмады …
90сараба — зат. көне. Әйел баскиімдерінің бір түрі. Демек, «орайбек» сөзінің мағынасын басқадан іздемеу керек. Сәукеленің, қарқараның, қасабаның, с а р а б а н ы ң жалғыз бізбен тіккен кестесін осылай атайтынын жұрт бүгін де білсе керек ті (Соц. Қаз., 01.… …
