ақылды сөз
111арзы — зат. көне. Күрзіге қарағанда жеңілдеу шоқпар. Қара қылды қақ жарған, Наушаруандай әділді айт. А р з ы менен күрзіні айт, Лауқа менен қаламды айт (Бұқар жырау: Ана тілі, 12.07.1990, 4) …
112арқатану — қылды. жерг. Медет тұтты, арқа сүйенді. Кемпіршалды а р қ а т а н у қ ы л ы п, ойын күлкі сауыққа беріліп кетеді екен (Б. Майлин, Таңд., 339) …
113арт — I зат. Тоғызқұмалақ тақтасындағы солдан оңға қарай санағандағы бірінші отаудың аты. Әр ойыншының отаулары солдан оңға қарай: А р т, Тектұрмас, Атөтпес, Атсыратар, Бел, Белбасар, Қандықақпан, Көкмойын, Маңдай деп аталады (Ә. Ақшораев, Тоғызқұмалақ …
114ауыз — Аузы кебістей болды. Аузы ыржиды, мәз болды. Мұрны біздей сүйірлене, ұрты суала, а у з ы к е б і с т е й б о п ыржия, иегі имие қалыпты (І. Есенберлин, Шығ. Жин., 1, 39). Аузы кепердей болды [аузын кепердей қылды]. жерг. Қатты шөлдеді, таңдайы… …
115аяқ — Аяғына су түсті. Ұзақ жүрістен кейін жақсы суытылмай отқа жіберілген атта болатын ауру; аяғына жем түсті. Көрінген мініп, ақыры а я ғ ы н а с у т ү с і п, мүсәпір болып жатысы анау (Ш. Мұртазаев, Интернат., 47). Аяғын шауып алды. Ат шапқанда… …
116әлдеқандай — қылды. Басына көтерді, қолпаштады, бөркін қоқырайтты. Өмірінде топ бастап, тоқпақ жілік ұстап көрмеген Тоқтамысты енді «Тоқа, Тоқа!» деп ә л д е қ а н д а й қ ы л а д ы. Тоқтамыс соған семіреді (О. Сәрсенбай, Шығ., 4, 86) …
117бейтараптау — зат. Қышқылға негіз қосып қышқылдық қасиетті жою немесе керісінше. Б е й т а р а п т а у өндірісте және лабораториялық, химиялық жұмыстарда кеңінен қолданылады (ҚСЭ, 2, 240) …
118береке — Берекесін бес тиын қылды. Берекесін алды, мазалады. Ол шалдың келіні қиын, көгайылданып тұрған бірдеңе, бір аяқ асын бергенше б е р е к е ң д і б е с т и ы н қ ы л а д ы (Ә. Тарази, Тасжарған, 157) …
119бешкеш — қылды. Міндет етті, міндетсінді. Домбырамды арқалап, жаңқалталап, Осылай дүниеден өтемін бе. Жасымда үлкенмін деп б е ш к е ш қ ы л м а н, Ешкі мен сақалы бар текенің де (Бақтыбай ақын. Ел аузынан, 171). – Папам да қызық, бір рет жыланнан… …
120бозарыс — бозар етістігінен жасалған ортақ етіс. Ол екінші аяғын тартып алғанда аяқтай бөлмені аударып тастай жаздап, бақырып шақырып азан қазан қылды. Отырғандардың шақшадай басы шарадай болып б о з а р ы с ы п, қуарысып, орындарынан тұрып дүрлігіп кетті… …
