арық-атыз
1атыз-арық — (Шымк., Шәу.) егін суаратын кішкене арықтар. Ертедегі түркі жазба ескерткіштерінде атыз екі арық арасындағы, егістік жер (ДТС, 67); атыз егістік жер, егін (С. Мал., ПДПМК, 91) …
2атыз-жап — зат. Атыз және жап (үлкен арық) …
3атыз — 1. (Қ орда: Сыр., Жал., Қарм., Қаз.; Қост.: Жанг., Аман.; Жамб.: Шу, Луг., Мер.; Ақт.: Ойыл, Ырғ.) қолдан суарылатын егістік жердің бір бөлегі. Әрбір а т ы з д ы ң көлемі ширек гектарға жақын болу керек Қ орда., Сыр). Сона бір а т ы з қауынның су …
4атыз тарту — (Шымк., Шәу.) арықша тарту, жүйек тарту …
5ақаба — зат. Суы ағып жатқан арық атыз бен тоғанды байлағанда қалған сарқынды су. Ақаба суын қарық арқылы ағызып аумағы шағын егістіктерді суарады. Егер бұл суды дер кезінде пайдаланбаса, жерге сіңіп, буланып, зая кетеді немесе борсып шалшыққа айналады.… …
6жоя — 1 1. (Қ орда: Сыр., Жал., Арал) атыз, қауын қарбыз егетін жер. Дақыл егінді атызға (қ.) күллі овощты ж о я ғ а егеміз Қ орда., Арал). 2. (Түрікм.: Таш., Мары, Тедж.) мақта қатарларының арасындағы өзекшелер, жүйектер. Қауын, мақтаның ж о я л а р ы …
7шарталау — (Гур., Есб.) суармалы егістікті өңдеу, атыз арығын жөндеу. «Жаңа құрылыс», «Социализм», «Бірлік» колхоздарында егісті ш а р т а л а у, түзеу жұмыстары кейін қалып келеді («Соц. мал шар.», 1949, №15) …
8шел-шебір — (Қарақ.) атыз арық, жап. Қитақтан кішісі ш е л ш е б і р болып кетеді (Қарақ.) …
9ілкі — үст. 1. Ең бірінші, алғашқы, әуелгі. – Ең і л к і жұмыс: электр станциясына канал қазылады (Ғ.Сланов, Замандас., 26). 2. Ертедегі, бұрынғы, о бастағы, ілгергі. Осы өлкеде мал бағып, егін салып, ұрпақ өсірген і л к і қазақтар қашаннан сексеуіл… …
