(зæххы бæрц)
1АРВÆЙ ЗÆХХЫ 'ХСÆН — тж. АРВÆЙ ЗÆХХЫ АСТÆУ Æппæт дунейыл. На свете; между небом и землей. Арвæй зæххы астæу æм иу хъуг йеттæмæ ницы ис (Дзабомæ). (Дæбе, Залдуз.) Гыцци, дæ чызг у арв æмæ зæххы хсæн тæккæ амондджындæр. (Хацырты С. Хæхты фæдисон.) …
2ЗÆХХЫ ХАЙ РАХИЦÆН КÆНЫН — Фæзæгъынц, мардæн ингæнæн цы зæххы гæппæл рахицæн кæнынц, уымæй. Къоста бахатыд Хетæгкаты хистæртæм, цæмæй Дауытæн Нары йæ зæххы хай рахицæн кæной цырт саразынæн. (СИ. 1989. 238.) …
3АРВЫ ХИН ÆМÆ ЗÆХХЫ КÆЛÆН УЫН — Тынг хинæйдзаг æмæ мæнгард уын. Арвы хин æмæ зæххы кæлæн, хæйрæг Сырдон та сæ базыдта, Хæмыц æмæ Уырызмæг кæй сты. (ИА, т. 1.) …
4АРВÆЙ ЗÆХХЫ 'ХСÆН НИЦЫ УЫН — Æнæ хæдзар, æнæ дуар; мæгуыр. Уыцы чехæн арв æмæ зæххы хсæн ницы ис. (НК.) …
5ЗÆХХЫ АРДЫСТÆН — Æвдисы, чидæр цы дзуры, уый раст кæй у, уый. Клянусь землею. Зæххы ардыстæн, фыдгой дзы нæ уыди. (МД. 1983. 2.) …
6ЗÆХХЫ БИКЪ УЫН — см. БÆСТЫ БИКЪ ÆМÆ КОМЫ ДÆГЪÆЛ УЫН Æппæты хицау уын. Пуп земли. The hub of the universe. Ехх, Хъантемыр, дæхи зæххы бикъ æнхъæлыс, фæлæ иу нартхор рувæн никуы балхæдтай. (Джиоты Д. Сæуæхсид.) …
7ЗÆХХЫ БЫНТЫ ЦÆУЫН — см. ДÆЛДЗÆХТЫ БЫРЫН Хин митæ кæнын. Уæлæуыл дæ цы ис, дыууæ ахæм та зæххы бынты цæуыс. Дæ асæй дæ фыдбылыз фылдæр у. (МД. 1984. 5.) …
8ЗÆХХЫ БЫНТЫ ЦÆУÆГ УЫН — Стар хинæйдзаг уын. Колыйы фырт, зæххы бынты цæуæг лæппу, уыйбæрц бакодта æмæ йæхи æхсæдæг скодта сылгоймæгтимæ. (Беджызаты Ч. Мæсгуытæ дзурынц.) …
9ЗÆХХЫ БЫНÆЙ СИСЫН — тж. ЗÆХХЫ БЫНÆЙ СЛАСЫН (СКЪАХЫН) Исты кæмфæнды дæр, куыдфæндыйæ дæр ссарын. Достать из под земли …
10ЗÆХХЫ СКЪУЫДЫ АИРВÆЗЫН — Æвиппайды æрбайсæфын, æрбатары уæвын. Дæ ехс йæ зæрдæмæ нæ фæцыд знон æмæ ацыд... Зæххы скъуыды аирвæзт. (Букуылты А. Зарæг баззад цæргæйæ.) …
